Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία (ΓΣΘ) – Cognitive Behavioral Therapy (CBT), είναι ένας τύπος ψυχοθεραπείας, κατά τη διάρκεια της οποίας ο θεραπευόμενος αλληλεπιδρά και δέχεται υποστήριξη από έναν ψυχίατρο ή ψυχολόγο με έναν δομημένο τρόπο. Η ΓΣΘ μπορεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να αναγνωρίσει τις αρνητικές του σκέψεις, τα δυσφορικά του συναισθήματα και τις δυσλειτουργικές του συμπεριφορές, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει στο περιβάλλον του με πιο αποτελεσματικό και λειτουργικό τρόπο.

Η ΓΣΘ είναι μία επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση ψυχοθεραπείας (evidence baced) για τη θεραπεία των συναισθηματικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), αγχωδεις διαταραχές, διατροφικές διαταραχές, κ.α. Αποτελεί μία αποτελεσματική μορφή ψυχοθεραπείας που μπορεί να βοηθήσει οποιονδήποτε να μάθει πώς να διαχειρίζεται καλύτερα τις αγχωτικές καταστάσεις της ζωής του.

 

Η ΓΣΘ χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ενός ευρέους φάσματος ζητημάτων. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά στις ακόλουθες καταστάσεις:

• Διαχείριση συμπτωμάτων
• Πρόληψη υποτροπής των συμπτωμάτων
• Εκμάθηση τεχνικών για την αντιμετώπιση καταστάσεων αγχώδους ζωής
• Αντιμετώπιση μιας διαταραχής όταν τα φάρμακα δεν επαρκούν
• Διαχείριση των δυσφορικών συναισθημάτων
• Επίλυση των συγκρούσεων στις σχέσεις και εκμάθηση καλύτερων τρόπων επικοινωνίας
• Αντιμετωπιση της θλίψης και της απώλειας
• Διαχείριση του ψυχικού τραύματος (κακοποίηση, βία)
• Διαχείριση χρόνιων σωματικών συμπτωμάτων και του άλγους.

Οι διαταραχές ψυχικής υγείας που μπορεί να βελτιωθούν με τη ΓΣΘ περιλαμβάνουν:

• Κατάθλιψη
• Αγχώδεις διαταραχές
• Φοβίες
• Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD)
• Διαταραχές ύπνου
• Διατροφικές διαταραχές
• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD)
• Διαταραχές χρήσης ουσιών
• Διπολική διαταραχή
• Σεξουαλικές διαταραχές

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ΓΣΘ είναι πιο αποτελεσματική όταν συνδυάζεται με άλλες θεραπείες, όπως χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής.

Στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, ο θεραπευόμενος μπορεί να νιώσει μερικές φορές δυσάρεστα, λόγω της διερεύνησης των δυσφορικών συναισθημάτων, αρνητικών σκέψεων και  εμπειριών, που όμως αποτελούν σημαντική διαδικασία της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας.

Αντίστοιχα, κάποιες τεχνικές στη ΓΣΘ, όπως η θεραπεία έκθεσης, μπορεί να φέρει τον θεραπευόμενο αντιμέτωπο με καταστάσεις που θα προτιμούσε να αποφύγει, όπως για παράδειγμα τα αεροπλάνα, εάν ο θεραπευόμενος εμφανίζει φόβο για αυτά. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινή πίεση ή άγχος. Ωστόσο, η συνεργασία με έναν εξειδικευμένο θεραπευτή θα ελαχιστοποιήσει τα δυσφορικά συναισθήματα και θα οδηγήσει σταδιακά στη μείωσή τους. Η εκμάθηση των στρατηγικών αντιμετώπισης μπορούν να βοηθήσουν τον θεραπευόμενο να διαχειριστεί τα αρνητικά συναισθήματα και τους φόβους τους.

Πώς μπορεί να προετοιμαστεί ο θεραπευόμενος;

Μπορεί να αποφασίσει ότι θέλει να δοκιμάσει τη γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία ή ένας γιατρός ή κάποιος άλλος μπορεί να του προτείνει την εν λόγω ψυχοθεραπεία. Δείτε πώς μπορείτε να ξεκινήσετε:

Βρείτε έναν θεραπευτή: Μπορείτε να γίνει παραπομπή από γιατρό, φορέα ασφάλισης, φίλο ή άλλη αξιόπιστη πηγή. Πολλοί εργοδότες προσφέρουν συμβουλευτικές υπηρεσίες ή γίνεται παραπομπή μέσω προγραμμάτων υποστήριξης των εργαζομένων. Αντίστοιχα, μπορείτε να βρείτε έναν θεραπευτή από μόνοι σας – για παράδειγμα, μέσω ενός τοπικού ή κρατικού ψυχολογικού συνδέσμου ή μέσω αναζήτησης στο διαδίκτυο.

Κόστος θεραπείας: Αν έχετε ασφάλιση υγείας, μάθετε ποια κάλυψη προσφέρει για την ψυχοθεραπεία. Ορισμένα προγράμματα ασφάλισης καλύπτουν μόνο έναν ορισμένο αριθμό θεραπευτικών συνεδριών ετησίως. Επίσης, μιλήστε στο θεραπευτή σας για τις αμοιβές και τις επιλογές πληρωμής.

Ελέγξτε τις ανησυχίες σας και πριν από το πρώτο σας ραντεβού, σκεφτείτε σε ποια θέματα θέλετε να εργαστείτε, ούτως ώστε να έχετε ένα σημείο εκκίνησης της σχετικής θεραπείας.

Ελέγξτε το βιογραφικό του θεραπευτή: Ο ψυχοθεραπευτής είναι ένας γενικός όρος και όχι ένας τίτλος εργασίας ή ένδειξη εκπαίδευσης, κατάρτισης ή άδειας. Στους ψυχοθεραπευτές περιλαμβάνονται οι ψυχίατροι, οι ψυχολόγοι, οι αδειούχοι κοινωνικοί λειτουργοί, θεραπευτές γάμου και οικογενειακοί θεραπευτές, καθώς και κάθε επαγγελματίας με πιστοποιημένη και αναγνωρισμένη εκπαιδευτική επάρκεια στην ψυχική υγεία.

Πριν επισκεφτείτε έναν ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή ή ψυχίατρο, ελέγξτε:

Βιογραφικό και εκπαίδευση: Οι εκπαιδευμένοι ψυχοθεραπευτές μπορούν να έχουν έναν αριθμό διαφορετικών τίτλων εργασίας, ανάλογα με την εκπαίδευσή τους και τον ρόλο τους. Οι περισσότεροι έχουν μεταπτυχιακό ή διδακτορικό δίπλωμα με ειδική εκπαίδευση στην ψυχική υγεία. Οι ιατροί που ειδικεύονται στην ψυχική υγεία (ψυχίατροι) μπορούν να συνταγογραφήσουν φάρμακα καθώς και να παρέχουν ψυχοθεραπεία.

Πιστοποίηση και αδειοδότηση: Βεβαιωθείτε ότι ο ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής που επιλέγετε πληροί τις προϋποθέσεις πιστοποίησης και έχει λάβει σχετική νόμιμη άδεια από το Δημόσιο.

Τομέας εξειδίκευσης: Ρωτήστε εάν ο ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής έχει εμπειρία για την αντιμετώπιση του ζητήματος που σας απασχολεί.

Το κλειδί είναι να βρείτε έναν εξειδικευμένο θεραπευτή που μπορεί να ταιριάζει στις ανάγκες σας.

Τι μπορείτε να περιμένετε

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία μπορεί να γίνει σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο ή σε ομάδες με άτομα που έχουν παρόμοια προβλήματα.

Υπάρχουν διαθέσιμες ηλεκτρονικές πηγές που μπορούν να καταστήσουν δυνατή τη συμμετοχή στην γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, ειδικά αν κάποιος διαμένει σε περιοχή με λίγους πόρους ψυχικής υγείας.

Η ΓΣΘ περιλαμβάνει συχνά:

Ενημέρωση σχετικά με την κατάσταση της ψυχικής  υγείας του θεραπευόμενου, ψυχοεκπαίδευση, τεχνικές και άσκησεις χαλάρωσης όπως η προοδευτική μυική χαλάρωση, τεχνική της ενσυνειδητότητας, role playing, κ.α.

Η πρώτη συνεδρία:

Κατά την πρώτη σας συνεδρία, ο θεραπευτής σας θα συλλέξει κάποιες πληροφορίες για εσάς, τη ζωή σας και τα βιώματα σας (λήψη ιστορικού). Παράλληλα, θα σας ρωτήσει τους λόγους για τους οποίους απευθυνθήκατε σε αυτόν και πάνω σε τί θα θέλατε να εργαστείτε ψυχοθεραπευτικά (αίτημα θεραπείας). Ο θεραπευτής πιθανότατα να σας ρωτήσει για την τρέχουσα και την προηγούμενη σωματική και συναισθηματική σας υγεία, με στόχο την απόκτηση μιας βαθύτερης κατανόησης της κατάστασής σας. Ο θεραπευτής  επίσης, μπορεί να συζητήσει το ενδεχόμενο εάν μπορείτε να ωφεληθείτε από άλλη θεραπεία, όπως η φαρμακευτική αγωγή.

Η πρώτη συνεδρία είναι επίσης μια ευκαιρία για εσάς να συνομιλήσετε με τον θεραπευτή σας για να δείτε αν αυτός ή αυτή θα είναι κατάλληλος  για εσάς. Βεβαιωθείτε ότι καταλαβαίνετε:

Την προσέγγισή του / της,

Το είδος της θεραπείας και εάν αυτή είναι κατάλληλη για εσάς,

Τους στόχους της θεραπείας σας και,

Το χρόνο κάθε συνεδρίας.

Πόσες θεραπευτικές συνεδρίες μπορεί να χρειαστείτε

Μπορεί να χρειαστούν μερικές συνεδρίες με τον θεραπευτή σας για να κατανοήσετε πλήρως την κατάσταση και τις ανησυχίες σας και να καθορίσετε την καλύτερη πορεία της θεραπείας.

Κατά τη διάρκεια της ΓΣΘ:

Ο θεραπευτής σας θα σας ενθαρρύνει να μιλήσετε για τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας και για το τί σας απασχολεί. Μην ανησυχείτε αν δυσκολευτείτε να ανοίξετε τα συναισθήματά σας. Ο θεραπευτής σας μπορεί να σας βοηθήσει να αισθανθείτε οικεία και να αποκτήσετε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και άνεση στη ψυχοθεραπευτική διαδικασία.

Η ΓΣΘ επικεντρώνεται γενικά σε συγκεκριμένα προβλήματα, χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση προσανατολισμένη στο στόχο. Καθώς περνάτε από τη θεραπευτική διαδικασία, ο θεραπευτής σας μπορεί να σας ζητήσει να κάνετε κάποιες εργασίες – δραστηριότητες (π.χ. συμπλήρωση ημερολογίων), και πρακτικές που βασίζονται σε αυτά που έχετε μάθει κατά τη διάρκεια των συνεδριών της θεραπείας, με στόχο την εφάρμογή τους στην καθημερινή σας ζωή.

Βήματα στη Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία

Προσδιορίστε τις καταστάσεις ή τις συνθήκες που σας απασχολούν στη ζωή σας. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν θέματα όπως μία ιατρική κατάσταση, ένα διαζύγιο, δυσκολία διαχείρισης θλίψης ή θυμού, κ.α. Εσείς και ο θεραπευτής σας μπορείτε να περάσετε κάποιο χρόνο αποφασίζοντας σε ποιά προβλήματα και στόχους θα θέλατε να εστιάσετε.

Γνωρίστε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις σας σχετικά με αυτά τα προβλήματα. Μόλις εντοπίσετε τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσετε, ο θεραπευτής σας θα σας ενθαρρύνει να μοιραστείτε τις σκέψεις σας σχετικά με αυτά. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την παρατήρηση του τί λέτε στον εαυτό σας για μια εμπειρία (αυτο-ομιλία), την ερμηνεία σας για την έννοια μιας κατάστασης και τις πεποιθήσεις σας για τον εαυτό σας, τους άλλους ανθρώπους και τα γεγονότα. Ο θεραπευτής σας μπορεί να σας προτείνει να κρατάτε ένα ημερολόγιο με τις σκέψεις σας.

Προσδιορίστε τις αρνητικές σκέψεις και τα γνωσιακά λάθη. Για να σας βοηθήσει ο θεραπευτής σας να αναγνωρίσετε τα πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς που μπορεί να συμβάλλουν στο πρόβλημά σας, μπορεί να σας ζητήσει να δώσετε προσοχή στις σωματικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις σας σε διάφορες καταστάσεις.

Αμφισβήτηση αρνητικών σκέψεων. Ο θεραπευτής σας πιθανότατα θα σας ενθαρρύνει να αναρωτηθείτε αν η άποψή σας για μια κατάσταση βασίζεται στο γεγονός ή σε μια διαστρεβλωμένη αντίληψη για του τι συμβαίνει. Αυτό το βήμα μπορεί να είναι δύσκολο. Μπορεί να έχετε μακροχρόνιους τρόπους σκέψης για τη ζωή σας και τον εαυτό σας. Ωστόσο, με την εξάσκηση, οι λειτουργικοί τρόποι σκέψης και συμπεριφοράς θα γίνουν συνήθεια και δεν θα χρειάζεται τόση προσπάθεια.

Διάρκεια Ψυχοθεραπείας

Εσείς και ο θεραπευτής σας μπορείτε να συζητήσετε πόσες συνεδρίες μπορεί να χρειαστούν. Οι παράγοντες που πρέπει να εξεταστούν περιλαμβάνουν:

Την ύπαρξη της διαταραχής ή μίας εμμένουσας κατάστασης

Τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων

Τη χρονιότητα των συμπτωμάτων

Την ψυχοθεραπευτική πορεία

Τη βίωση άγχους, στρες και δυσφορικών συναισθημάτων

Την υποστήριξη που λαμβάνετε από μέλη της οικογένειας και άλλους ανθρώπους

Την εμπιστευτικότητα

Εκτός από πολύ συγκεκριμένες περιστάσεις, οι συνομιλίες με τον θεραπευτή σας είναι εμπιστευτικές. Ένας θεραπευτής μπορεί να «σπάσει» το απόρρητο, μόνο εάν υπάρχει άμεση απειλή για την ασφάλεια σας, για τρίτους ή όταν απαιτείται από τον κρατικό μηχανισμό να αναφερθούν παράνομες/ εγκληματικές δραστηριότητες στις αρχές. Αυτές οι καταστάσεις περιλαμβάνουν:

Άμεση απειλή και βλάβη του εαυτού

Άμεση απειλή και βλάβη τρίτων

Κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και έκθεση σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές για παιδιά και εφήβους

Αξιοποιήστε στο έπακρο τη ΓΣΘ

Η ΓΣΘ δεν είναι αποτελεσματική για όλους. Αλλά μπορείτε να κάνετε τα βήματα για να αξιοποιήσετε στο έπακρο τη θεραπεία σας και να  βοηθήσετε τη θεραπεία, ώστε να γίνει επιτυχία.

Προσέγγιση της θεραπείας ως συνεργατικής και ισότιμης σχέσης (συνεργατικός εμπειρισμός):

• Η θεραπεία είναι πιο αποτελεσματική όταν είστε ενεργός συμμετέχων και συμμετέχετε στη λήψη αποφάσεων. Βεβαιωθείτε ότι εσείς και ο θεραπευτής σας συμφωνείτε για τα σημαντικά ζητήματα και πώς να τα αντιμετωπίσετε. Μαζί, μπορείτε να ορίσετε στόχους και να αξιολογήσετε την πρόοδο της θεραπείας με την πάροδο του χρόνου.
• Να είστε ανοιχτοί και ειλικρινείς. Η επιτυχία στη θεραπεία εξαρτάται από την προθυμία σας να μοιραστείτε τις σκέψεις σας, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες σας και να είστε ανοιχτοί σε νέες ιδέες και τρόπους συμπεριφοράς. Αν δεν είστε πρόθυμοι να μιλήσετε για ορισμένα πράγματα εξαιτίας επώδυνων συναισθημάτων, αμηχανίας ή φόβων για την αντίδραση του θεραπευτή σας, ενημερώστε τον θεραπευτή σας για τις επιφυλάξεις σας.
• Παραμείνετε στη θεραπεία. Αν έχετε έλλειψη κινήτρων, ίσως να σας είναι δελεαστικό να παραλείψετε τις συνεδρίες ψυχοθεραπείας. Αυτό μπορεί να διαταράξει την έκβαση της θεραπείας σας. Παραμείνετε  στη ψυχοθεραπεία και σκεφτείτε τί θέλετε να συζητήσετε.
• Μην περιμένετε άμεσα αποτελέσματα. Η ψυχοθεραπεία σε συναισθηματικά θέματα μπορεί να είναι δύσκολη και να απαιτεί σκληρή δουλειά. Δεν είναι ασυνήθιστο να αισθάνεστε χειρότερα κατά τη διάρκεια του αρχικού μέρους της θεραπείας καθώς αρχίζετε να αντιμετωπίζετε παρελθούσες και τρέχουσες συγκρούσεις. Ενδέχεται να χρειαστείτε περισσότερες συνεδρίες πριν αρχίσετε να βλέπετε βελτίωση.
• Δοκιμάστε νέους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων. Ο θεραπευτής σας μπορεί να σας ζητήσει να διαβάσετε, να κρατήσετε ένα ημερολόγιο ή να κάνετε άλλες δραστηριότητες εκτός των τακτικών συνεδριών θεραπείας. Κάνοντας αυτές τις ασκήσεις και τεχνικές στο σπίτι, αυτό θα σας βοηθήσει να εφαρμόσετε όσα έχετε μάθει στις συνεδρίες θεραπείας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο.
• Εάν η θεραπεία δεν βοηθάει, μιλήστε στο θεραπευτή σας. Εάν δεν αισθάνεστε ότι επωφελείστε από τη ΓΣΘ μετά από αρκετές συνεδρίες, μιλήστε στο θεραπευτή σας για αυτό. Εσείς και ο θεραπευτής σας μπορείτε να αποφασίσετε να κάνετε κάποιες αλλαγές ή να δοκιμάσετε νέες μεθόδους ψυχοθεραπείας.