Τα παιδιά και οι έφηβοι βιώνουν και εξωτερικεύουν με διαφορετικό τρόπο από ότι οι ενήλικες τα δυσφορικά τους συναισθήματα. Σε πολλές περιπτώσεις τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να εκφράζουν:
- δυσκολία ανταπόκρισης στις σχολικές απαιτήσεις,
- δυσκολία προσαρμογής στις νέες συνθήκες,
- ανάπτυξη τελετουργικών και αγχωδών συμπεριφορών,
- επιθετική συμπεριφορά προς άλλους,
- χρήση αλκοόλ ή και ναρκωτικών ουσιών,
- αυτοτραυματισμούς και εν γένει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά,
- εξάρτηση από τα παιχνίδια και το διαδίκτυο,
- μεγέθυνση των αρνητικών πεποιθήσεων και συναισθημάτων για τον εαυτό τους, τους άλλους και το μέλλον τους.
Τέτοιες συμπεριφορές και συναισθήματα συχνά παρεμποδίζουν την αίσθηση ευημερίας και την ικανότητα για συναισθηματική, κοινωνική και πνευματική ανάπτυξη. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι αποτελεσματική, όταν τα ζητήματα αυτά δεν επιλύονται με το χρόνο και με την υποστήριξη του ευρύτερου οικογενειακού και κοινωνικού δικτύου.
Η ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων αποτελεί την αλληλεπίδραση μεταξύ ενός θεραπευτή και ενός παιδιού/ εφήβου και της οικογένειας. Η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο θεραπευτή και το παιδί/έφηβο είναι πολύ σημαντική. Το παιδί ή ο έφηβος είναι σημαντικό να αισθάνεται άνετα, εμπιστοσύνη και ασφάλεια στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αυτό το περιβάλλον της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας μπορεί να βοηθήσει περισσότερο το παιδί ή τον έφηβο να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του και να χρησιμοποιήσει τη θεραπεία με ωφέλιμο τρόπο.
Η διαδικασία αξιολόγησης και ψυχοθεραπείας ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία του παιδιού ή του εφήβου. Κατά τη διάρκεια της αρχικής συνεδρίας, συλλέγονται πληροφορίες από τους γονείς και τον έφηβο σχετικά με τους λόγους για τους οποίους έρχονται στη θεραπεία. Συνήθως, ο έφηβος/το παιδί και ο ψυχολόγος θα συναντηθούν μεμονωμένα για τις επόμενες συνεδρίες για τη διαδικασία της αξιολόγησης. Η διάρκεια της αξιολόγησης ποικίλλει ανάλογα με τα ζητήματα, τη συνεργασία του εφήβου/παιδιού και την υποστήριξη των γονέων στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Σε επόμενο στάδιο, ο ψυχολόγος χρησιμοποιεί τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για τον προσδιορισμό των κατάλληλων θεραπευτικών αναγκών και στόχων. Η θεραπεία είναι μια διαδικασία συνεργασίας με τους γονείς και συχνά περιλαμβάνει προγραμματισμένες συνεδρίες με τους ίδιους, καθώς και με το ευρύτερο οικογενειακό πλαίσιο (π.χ. παππούδες) που εμπλέκονται στην ανάπτυξη και την φροντίδα του παιδιού/εφήβου. Καθώς τα παιδιά πλησιάζουν την ηλικία της εφηβείας, η συμμετοχή των γονέων μειώνεται στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, καθώς είναι σημαντικό ο έφηβος να αισθανθεί εμπιστοσύνη και ασφάλεια με τον θεραπευτή του. Όπου ενδείκνυται, ο ψυχολόγος μπορεί να συνεργαστεί με τους εκπαιδευτικούς, τον παιδίατρο, τον παιδοψυχίατρο, καθώς και με τους συμβούλους του σχολείου του εφήβου/ παιδιού, με απώτερο στόχο την απο κοινού αντιμετώπιση των ζητημάτων και την προαγωγή της ψυχικής ενδυνάμωσης του εφήβου/ παιδιού.
Η ψυχοθεραπεία των παιδιών και των εφήβων επικεντρώνεται στα δυσφορικά συναισθήματα και τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές που παρεμβαίνουν στην ομαλή ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. Μέσα από την ψυχοθεραπεία, τα παιδιά και οι έφηβοι κατανοούν τους λόγους εμφάνισης των αρνητικών τους συναισθημάτων και μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν με υγιή τρόπο αντίστοιχες συνθήκες στο μέλλον. Η ψυχοθεραπεία βοηθά με διάφορους τρόπους (όπως το να λαμβάνουν συναισθηματική υποστήριξη) τα παιδιά και τους εφήβους να επιλύουν τις συγκρούσεις με το περιβάλλον τους, να κατανοούν τα συναισθήματά τους και να δοκιμάζουν νέες λύσεις στα προβλήματά τους. Οι στόχοι για τη θεραπεία μπορεί να είναι συγκεκριμένοι (αλλαγή συμπεριφοράς, βελτιωμένες σχέσεις με φίλους ή οικογένεια) ή γενικότεροι (λιγότερο άγχος, καλύτερη αυτοεκτίμηση). Η διάρκεια της ψυχοθεραπείας εξαρτάται από την πολυπλοκότητα και τη σοβαρότητα των προβλημάτων.
