Η αναγνώριση ότι κάθε αλλαγή εμπεριέχει την απώλεια όπως και ότι η κάθε απώλεια απαιτεί την αλλαγή συνιστά τη θεμέλιο λίθο για τη διαχείριση του δυσφορικού συναισθήματος της απώλειας, της θλίψης και της μετάβασης του ατόμου σε πιο λειτουργικές πεποιθήσεις γυρω από το αίσθημα της απώλειας και του πένθους.

     Ωστόσο, η βίωση του αισθήματος της απώλειας μπορεί να σχετίζεται με υλικά αντικείμενα, με σχέσεις, με ανθρώπους και με γεγονότα-συνθήκες ζωής, όπως για παράδειγμα αλλαγή κατοικίας. Σύμφωνα με τους Holmes και Rahe (1967) και την κλίμακα των πιο στρεσσογόνων συμβάντων ζωής που μπορούν να οδηγήσουν στη βίωση δυσφορικού άγχους, θλίψης και τη βίωση πένθους και σχετίζονται με την τρίτη ηλικία, είναι: ο θάνατος συντρόφου (1^η θέση), διαζύγιο (2^η θέση), χωρισμός απο τον σύντροφο (3^η   θέση), θάνατος οικογενειακού μέλους (5^η  θέση), τραυματισμός ή ασθένεια (6^η  θέση), συνταξιοδότηση (10^η θέση), αλλαγή στην κατάσταση υγείας συγγενικού προσώπου (11^η θέση), τροποποίηση της οικονομικής κατάστασης (16^η θέση), θάνατος στενού φίλου (17^η θέση), απομάκρυνση παιδιού από το σπίτι (23^η θέση), αλλαγή στις συνθήκες καθημερινής διαβίωσης (28^η θέση), αλλαγή κατοικίας (32^η θέση), συχνότερες ή πιο αραιές οικογενειακές συγκεντρώσεις (39^η θέση) και  αλλαγή των διατροφικών συνηθειών (40^η θέση). Μέσα από την κλίμακα των πιο στρεσσογόνων συμβάντων ζωής φαίνεται να αντανακλώνται οι αλλαγές στην καθημερινή διαβίωση των ατόμων της τρίτης ηλικίας που περιλαμβάνουν την εμφάνιση ασθένειας, την αλλαγή των συνηθειών του ύπνου, τις διατροφικές συνήθειες ως απόρροια της γήρανσης και την απώλεια αγαπημένων προσώπων.

     Έτσι, η απώλεια οδηγεί σε θλίψη και στην βίωση του πένθους. Τα πέντε στάδια του πένθους: η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η κατάθλιψη και η αποδοχή αποτελούν εργαλεία που βοηθούν στην πλαισίωση και στον εντοπισμό του συναισθήματος. Ωστόσο, τα στάδια αυτά δεν αποτελούν στάσεις σε κάποιο γραμμικό χρονοδιάγραμμα στη θλίψη, καθιστώντας έτσι την πορεία του κάθε ατόμου ξεχωριστή και με δίχως συγκεκριμένη σειρά.

Η άρνηση αποτελεί το πρώτο στάδιο της θλίψης που βοηθά να επιβιώσει το άτομο από την απώλεια. Σε αυτό το στάδιο, ο κόσμος γίνεται συντριπτικός, χωρίς νόημα και το άτομο είναι σε κατάσταση σοκ και άρνησης. Κυριαρχεί έντονα η ανάγκη επαναπλαισίωσης και επαναπροσδιορισμού του ατόμου (το άτομο είναι μουδιασμένο και αναρωτάται πώς μπορεί να συνεχίσει, αν μπορεί να συνεχίσει και γιατί πρέπει να συνεχίσει. Προσπαθεί να βρει έναν τρόπο να περάσει απλά την κάθε μέρα του). Η άρνηση και το σοκ βοηθούν να αντιμετωπιστεί και να καταστεί δυνατή η επιβίωση του ατόμου. Η άρνηση βοηθά το άτομο να ρυθμίσει το συναίσθημα της θλίψης (μηχανισμός άμυνας). Η αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας και η μείωση της άρνησης βοηθούν το άτομο να προχωρήσει και να εκτείνει όλα εκείνα τα συναισθήματα που καταπιέζονταν από το μηχανισμό της άρνησης.

    Ο θυμός είναι επίσης απαραίτητο στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας. Υπάρχουν πολλά άλλα συναισθήματα κάτω από την οργή, αλλά ο θυμός είναι το συναίσθημα που χρησιμοποιείται περισσότερο για τη διαχείριση. Μπορεί να επεκταθεί σε φίλους, γιατρούς, οικογένεια, εαυτό, τον αγαπημένο άνθρωπο που πέθανε, και στον Θεό. Ακόμη, μπορεί να υπάρχουν ρητορικές ερωτήσεις (π.χ. Πού είναι ο Θεός σε αυτό;) που φανερώνουν τον πόνο και το στοιχείο της εγκατάλειψης.

Το τρίτο στάδιο του πένθους αποτελεί η διαπραγμάτευση με την απώλεια του αγαπημένου προσώπου. Μετά από μια απώλεια, η διαπραγμάτευση μπορεί να πάρει τη μορφή προσωρινής ανακωχής και της αποκατάστασης του γεγονότος της απώλειας. Η ενοχή είναι συχνά σύντροφος της διαπραγμάτευσης και η διαπραγμάτευση μπορεί να αφορά ακόμη και τη βίωση του ψυχικού πόνου.

Στο στάδιο της κατάθλιψης, η προσοχή του ατόμου κινείται στο παρόν. Η θλίψη εισέρχεται στη ζωή του ατόμου σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Το στάδιο αυτό δεν αποτελεί ένδειξη ψυχικής ασθένειας αλλά μία φυσιολογική πορεία της βίωσης του πένθους. Τέλος, το τελευταίο στάδιο αφορά την αποδοχή της πραγματικότητας και την αναγνώριση ότι αυτή η νέα πραγματικότητα είναι μία νέα μόνιμη συνθήκη για το άτομο.

Πηγές

Holmes, T. H., and Rahe, R. H. (1967). The social readjustment rating scale. Journal of Psychosomatic Research, 11,213-218.

Kübler-Ross, E., & Kessler, D. (2005). The Five Stages of Grief. Library of Congress Catalogin in Publication Data (Ed.), On grief and grieving (pp 7-30). New York: Scribner.